انواع آزمایشهای کبدی
آزمایشهای کبدی جزء آزمایشهای متداولی هستند که معمولاً به عنوان اولین گام برای تشخیص بروز یا پیشرفت آسیبهای کبدی شناخته میشوند. آزمایشهای عملکرد کبد میزان سلامت کبد فرد را با اندازهگیری سطوح پروتئین، آنزیمهای کبدی و بیلیروبین در خون مشخص میکنند. کم یا زیادشدن مقدار آنزیمهای کبدی در خون میتواند هشداری برای فرد باشد؛ زیرا فاصله این آنزیمها از حد نرمال بیانگر عدم عملکرد طبیعی کبد است. معمولاً در شرایط زیر آزمایش عملکرد کبد تجویز میشود:
• بررسی آسیبهای ناشی از انواع عفونتهای کبدی از جمله هپاتیت B و C
• بررسی عوارض جانبی برخی داروها که بر کبد تأثیر میگذارند
• بررسی میزان کارایی یک درمان خاص در صورت ابتلا به بیماری کبدی
• تجربه اختلالات عملکرد کبدی در فرد
• در صورتی که فرد بیماریهایی مانند دیابت، فشارخون، کمخونی یا تری گلیسیرید بالا داشته باشد
• در صورتی که فرد اهل مصرف زیاد الکل باشد
• در صورتی که فرد به بیماری کیسه صفرا مبتلا باشد
• احساس خستگی و ضعف
• متمایل شدن رنگ پوست و چشم به زردی
• آبآوردگی شکم یا آسیت
آزمایشهای کبدی انواع زیادی دارند. آزمایشهای متفاوت جنبههای مختلف عملکرد کبد و آنزیمهای کبدی متفاوتی را میسنجند. رایجترین تستهایی که برای بررسی وضعیت کبد استفاده میشوند، تستهای آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، آلکالین فسفاتاز (ALP)،آلبومین و بیلیروبین هستند.
تستهای ALT و AST آنزیمهایی را اندازه میگیرند که کبد در پاسخ به بیماری یا آسیب از خود ترشح میکند. آزمایش آلبومین میزان تولید آلبومین در کبد را اندازه میگیرد، در حالی که در آزمایش بیلیروبین میزان دفع بیلیروبین اندازهگیری میشود. از آزمایش ALP نیز برای ارزیابی سیستم مجاری صفراوی کبد استفاده میشود.
در صورتی که نتایج هر یک از این آزمایشها غیرعادی باشد، باید پیگیریهای لازم را انجام داد تا علت غیرطبیعی بودن آن مشخص شود. حتی انحرافهای جزئی از مقادیر طبیعی موارد بالا میتواند علامت یک آسیب کبدی باشد.
آزمایش ALT
آزمایش ALT یکی از آزمایشهای کبدی رایج محسوب میشود. آنزیم ALT به طور عمده در کبد یافت میشود، با این حال مقادیر کمی از آن در کلیهها و سایر اندامها نیز وجود دارد. بدن انسان از ALT برای تجزیه و تبدیل مواد غذایی مصرفی به انرژی استفاده میکند. به صورت طبیعی سطح ALT خون باید پایین باشد. اگر کبد آسیب دیده باشد، میزان بیشتری ALT وارد جریان خون میکند و سطح این آنزیم افزایش مییابد. معمولاً آزمایش ALT همراه با دیگر آزمایشهای کبدی تجویز میشود. برای انجام این آزمایش آمادهسازی خاصی نیاز نیست. فقط کافی است چند ساعت قبل از آزمایش از خوردن و نوشیدن اجتناب کنید. اگر دارو یا مکمل خاصی مصرف میکنید، لازم است با پزشک خود در مورد آن صحبت کنید. برخی داروها میتوانند بر نتیجه آزمایش ALT اثر بگذارند. نحوه گرفتن این آزمایش همانند دیگر آزمایشهای خون است. نتایج در حدود یک روز بعد آماده میشوند. میزان نرمال آن باید بین 7 تا 55 واحد بر لیتر باشد. معمولاً سطح آن در آقایان بالاتر از خانمها است.
آزمایش AST
یکی دیگر از آزمایشهای کبدی، آزمایش AST است. این آنزیم در جاهای مختلفی از بدن از جمله قلب، کبد و ماهیچهها یافت میشود. این آزمایش معمولاً همراه با آزمایش ALT برای بررسی اختلالات کبدی گرفته میشود. گاهی اوقات نسبت مقادیر حاصل شده از این دو آزمایش نیز مورد ارزیابی قرار میگیرد. در بسیاری از بیماریهای کبدی سطح ALT از AST بیشتر است. اگر کبد آسیب دیده باشد، آنزیم AST در جریان خون رها میشود. در صورتی که AST بیش از حد نرمال باشد، احتمال آسیب در کبد یا ماهیچهها وجود دارد. مقادیر پایین این آنزیم نرمال محسوب میشود. مقادیر بسیار زیاد AST (بیش از 10 برابر حد نرمال) معمولاً به علت هپاتیت حاد ایجاد میشود. در هپاتیت مزمن سطح AST معمولاً در حدود 4 برابر حد نرمال است. این آزمایش نیز همانند دیگر آزمایشهای خون انجام میشود و به آمادگی خاصی نیاز ندارد. قبل از آزمایش با دکتر خود در مورد داروهای مصرفیتان صحبت کنید؛ مصرف برخی داروها میتواند بر نتایج این تست اثر بگذارد.
آزمایش ALP
یکی دیگر از آزمایشهای کبدی، آزمایش ALP است که میزان ALP را در جریان خون فرد اندازهگیری میکند. مقادیر غیرطبیعی این آنزیم اغلب نشاندهنده وجود مشکلی در کیسه صفرا، کبد و استخوانهاست. با این وجود ممکن است مقادیر غیرنرمال آن به مواردی از قبیل سوءتغذیه، مشکلات کلیه، روده، پانکراس یا عفونتهای جدی مرتبط باشد. میزان نرمال ALP از شخصی به شخص دیگر متفاوت است و به سن، جنس و گروه خون افراد بستگی دارد. بارداری و شیردهی نیز میتوانند بر میزان آن در خون اثر بگذارند. میزان نرمال ALP بین 20 تا 140 واحد بر لیتر است. معمولاً کودکان سطوح بالاتری از این آنزیم را دارند و با افزایش سن میزان آن کاهش مییابد. این آزمایش نیز نیاز به آمادهسازی خاصی ندارد و مانند دیگر آزمایشهای خون است. در کل معمولاً آزمایشهایی از این دست زمانی که فرد چند ساعت غذا یا نوشیدنی مصرف نکرده باشد، انجام میشوند. داروهای مصرفی بر نتایج این آزمایش نیز اثر گذار هستند که باید از قبل با پزشکتان در این مورد صحبت کرده باشید.
آزمایش آلبومین
آزمایش آلبومین یکی دیگر از آزمایشهای کبدی رایج است. آلبومین پروتئین اصلی ساخته شده توسط کبد است که در بسیاری از عملکردهای بدن از جمله متوقف کردن نشت مایعات از رگهای خونی، تغذیه بافتها، انتقال هورمونها، پروتئینها و دیگر مواد درون بدن و … نقش دارد. کبد پروتئین را از غذایی که میخورید دریافت میکند و آن را به پروتئینهای جدیدی تبدیل میکند که به اندامها و بافتهای مختلف بدن فرستاده میشوند. آزمایش آلبومین میزان این پروتئین را مشخص میکند که با توجه به آن عملکرد مناسب یا نامناسب کبد در تولید آن مشخص میشود. طیف نرمال آلبومین 5/3 تا 5 گرم بر دسیلیتر است. آلبومین کم میتواند نشانهای از اختلالات کبدی باشد. همچنین میتواند نشانهای از تغذیه نامناسب، بیماریهای کلیوی، التهاب و عفونت باشد.
آزمایش بیلیروبین
از جمله آزمایشهای کبدی محسوب میشود که در تشخیص اختلالات این عضو به کار میرود. بیلیروبین یک ماده زائد است که از تجزیه گلبولهای قرمز خون حاصل میشود و به طور معمول پردازش آن توسط کبد صورت میگیرد. این ماده قبل از دفع شدن توسط مدفوع از کبد عبور میکند. کبد آسیبدیده نمیتواند به خوبی بیلیروبین را پردازش کند. این موضوع باعث میشود تا سطح بالایی از بیلیروبین در خون وجود داشته باشد؛ بنابراین سطح بالای بیلیروبین خون نشاندهنده این است که کبد به درستی کار نمیکند. رنج نرمال این ماده بین 1/0 تا 2/1 میلیگرم بر دسیلیتر است. برخی موارد نیز افزایش بیلیروبین خون نشاندهنده عملکرد نامناسب کبد نیست؛ بلکه به دلیل بیماریهای ارثی اتفاق میافتد. برخی داروها از جمله داروهای آنتیبیوتیک مانند پنیسیلین G، داروهای آرامبخش مانند فنوباربیتال، داروهای ادرارآور مانند فوروزماید و داروهای آسم مانند تئوفیلین میتوانند بر نتیجه آزمایش تأثیر بگذارند که قبل از آزمایش با پزشکتان در این مورد مشورت کنید.
برای انجام آزمایش عملکرد کبدی لازم نیست ناشتا باشید. دکتر شما به شما دستورالعملهای کامل در مورد نحوه آماده شدن برای دادن نمونه خون برای تست عملکرد کبد را میدهد.
